6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ nun beşinci kitabı Deniz Ticareti ile ilgilidir. TTK. nun 931-1400 ncü maddeleri bu konuda hükümler taşır.
Gemi, donatan ve donatma iştiraki, kaptan, deniz ticareti mukaveleleri, deniz kazaları, gemi ve yük alacaklıları, zamanaşımı gibi konular 816-1262 nci maddelerde açıklanmıştır.
TTK’ nun 1263-1475 maddeleri muhtevasında bulunan sigorta hukuku bölümünde, diğer sigorta hükümleri arasında denizcilik rizikolarına karşı sigorta hükümleri yer alır.
Deniz Ticaret Hukuku düzeni içerisinde bir kıyıdan diğer bir kıyıya yolcu ve yükün taşınması ve bu taşımanın gemilerle yapılmasında belirli kurallar getirilmiştir.
Denizde kazanç elde etme maksadına tahsis edilen veya fiilen böyle bir maksat için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin nam ve hesabına kullanılırsa kullanılsın “ticaret gemisi” sayılır. Geminin seyat sürecinde, deniz tehlikelerine karşı koyabilecek durumda”denize elverişli”,”yola elverişli” olması, bir limana kayıtlı olması, gemiyi sevk ve idare edecek kaptan ve tayfalarının olması gerekir.
Sicile kayıtlı her geminin, Türk Bayrağı çekme hakkı ve mükellefiyeti vardır. Sicile kayıtlı bir gemiye her hangi bir nedenle üçüncü kişilere karşı ipotek ve tedbir konabilir, karşılık gösterilebilir.
Gemisini deniz ticaretinde kullanan gemi sahibine veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adına bir kaptan marifetiyle deniz ticaretinde kullanan kişiye “donatan” denir.
Birden fazla şahısın müşterek mülkiyetlisi oldukları bir gemiyi, aralarında yapmış oldukları akit gereğince, deniz ticaretinde kullanmaları “donatma iştiraki” olarak adlandırılır.
Kaptan, sefer boyunca geminin içinde bulunduğu koşulları “gemi jurnalı”na, yapılan başlıca iş ve işlemleri, gemide geçen olayları yansıtan defteri tutmakla yükümlüdür. Gemide geçen olayları devleti de ilgilendiren, kamu hukuku bakımından bazı olayların kaydı gereklidir. Bir ticaret gemisinde yasal olarak “gemi jurnalı” tutulma yükümlülüğü vardır.
Deniz raporu; geminin seferi sırasında karşılaşılan kazaları, olağandışı olayları kapsayan bir yazılı belgedir. Sefer esnasında, gemi bir başka gemi ile çarpışmışsa, fırtına yüzünden ambar havalandırılmamışsa, laşingi kopan bir yük devrilip hasara uğramışsa, fırtına geminin bir can filikasını parçalamışsa, vb., kaptan ilk uğrak limanında bir deniz raporu düzenlemekle yükümlüdür. Yasada öngörülen bu zorunluluk, başka ülke yasalarında da vardır ve bu yüzden olağandışı olaylarla karşılaşan –bandırası ne olursa olsun- her geminin kaptanı böyle bir işlem yapmak zorundadır. Kaptan, deniz raporu muhteviyatına göre mahkemeye başvurmak zorundadır. Hakim, gemi adamlarını tanık gibi dinler ve ifadelerini tutanağa geçirir. Deniz raporu bu tutanaklar ve eklerinden oluşur. Hukukta, “deniz raporu” muhtevasıyla her türlü delille kanıtlanabilecek bir takdiri delildir.
Deniz Ticareti Mukaveleleri; Ticaret gemisiyle yapılan yük taşımaları, belirlenmiş kurallar çerçevesinde yapılır. Bu kuralların başında, taşıma sözleşmeleri gelir ve kısaca “Navlun Sözleşmesi” diye adlandırılır. İki kişi arasında yapılır. Eşyanın deniz yoluyla taşınması konusunda bir sözleşme yapılmışsa bu navlun sözleşmesidir. Navlun sözleşmesi genel olarak iki ana esastan hareketle kiralanmasıdır; 1. Kiracı bir gemiyi belirli bir süre için kendi gemisiymiş gibi sahiplenip işletmek isterse kullanacağı charter party “Time Charter” mukavelesi olacaktır. 2. Muayyen bir yük için tek sefer taşıtma yapılacaksa bu durumda seferlik kiralama “Voyage Charter” sözleşmesi kullanılacaktır.
Navlun Sözleşmeleri; Geminin adı, bayrağı, yaşı, tonajı ve klası; geminin denize, yola ve yüke elverişli olması; taşıyan firmanın adı ve adresi; taşıtan firmanın adı ve adresi; yükleme ve boşaltma limanları ve şartları; yükün cinsi, mahiyeti ve miktarı; navlunun nerede ödeneceği; yükleme ve boşaltma müddetleri; sürastarya müddeti ve ücreti “ konularını ihtiva eder.
Konşimento; Yük gemiye alınır alınmaz taşıyanın, yükü teslim aldığını tevsik eden kıymetli evraktır. Kurumsal olarak; 1. Konşimento tek yanlı olarak düzenlenir; yalnızca kaptan ya da taşıyan tarafından imzalanır. Kaptan veya taşıyan tarafından yetki verildiği acente tarafından da imzalanır. 2. Konşimentoda yükün taşınmak üzere teslim alındığı ve nereye taşınacağı belirtilir. 3. Konşimentoda açık ya da örtülü, yükün varma limanında, konşimentonun meşru hamiline teslim edileceği belirtilir. 4. Konşimento, Türk hukukunda”kıymetli evrak”diye anılan ve özel önemi olan senetlerden biridir.
Konşimento muhteviyatı; taşıyanın adı, kaptanın adı, yükletenin adı, gönderilenin adı, geminin adı ve bandırası, düzenlenen nüsha sayısı, yükleme ve boşaltma limanları, navlun ödeme yeri ve zamanı, yükle ilgili kayıtlar ( taşınmak üzere alınan malların cinsi, ölçüsü, sayı ve tartısı, markaları, haricen belli olan hal ve mahiyetleri) olarak gösterilir.
Taşıyan; markalar, denetleme olanağı bulunamaması, beyanlar doğruluğu ile ilgili kuşku, yanlış beyan ve yükün dışarıdan görünüşü ibareli “şerh” koyabilir.
Taşıtanlar/yükletenler; konşimentoya yükün dış görünüşü iyi durumda yüklendiğinin (in apparent good order and condition) yazılmasını isterler. Çoğu tip konşimentolarda bu cümle basılıdır. Ancak, yükleme sırasındaki denetlemeler sonucunda, yükleme ordinosu’ nda “mate’s receipt” beş sandığın kırık, 10 çuvalın ıslak olduğu gibi yazılmışsa kaptan bu meşruhatı konşimentoya yazmak zorundadır.
Deniz Kazaları; Deniz taşımacılığında meydana gelen karaya oturma, yük kayması, hava koşulları nedeniyle gemiye ait filikaların denize düşmesi, zincir kesilmesi, geminin hafifletilmesi, gemide çıkan yangının söndürülmesi, bu nedenle geminin denize elverişli hale getirilmesiyle ilgili yapılan masrafların paylaşılmasına “müşterek avarya” denir. Eğer bir hasarın(avarya) niteliği bu hasardan doğan zararın malik üzerinde bırakılmayıp paylaştırılmasını gerektiriyorsa, bu hasara “müşterek avarya” yani oransal olarak paylaşılan hasar denir. Bu oranların hesaplanması, çoğu kez, bu işte özel olarak beceri kazanmış meslek ehlileri olan “avarya dispetçileri” tarafından üstlenilir. Görevleri önce maruz kalınan kayıpların ve masrafların analizini ve doğruluğunun kanıtlanmasını sonra tarafların ayrı ayrı davaya katılmalarını, yük değerinin biçilmesini içerir. Müşterek avarya, “York-Anvers Kuralları” uluslar arası sözleşmesine uygun olarak halledilir. Büyük avarya yürürlüğe kendiliğinden girmez. Donatan, büyük avaryayı resmen ilan etmek zorundadır. Büyük avaryaya sebep olan olayın vuku bulduğu yer mahkemesi’ne başvurarak, gemi kaptanı ve mürettebatının olayla ilgili raporunu mahkemeye sunar ve avarya ilan edilmesi talebinde bulunur. Hakim, bu talebi yerine getirerek Müşterek Avarya ilanının yerel bir gazetede yayımlatır. Avarya ilanı’ndan sonra yine mahkemece dispeçtiler atanır. Bir gemi acentesi, temsil olunan kişi büyük avarya ilan ettiği zaman, etkilenecek gemi üzerine mahkeme yoluyla tedbir koyma hakkına sahiptir. Alacaklılar, mahkemece tedbirin konulabilmesi için resmi kurumlardan aldıkları veya alacakları belgelerle “alacaklı olduklarını” kanıtlamak zorundadırlar.
Zamanaşımı; Deniz taşımacılığında vuku bulan olaylardan dolayı, gemiden alacaklı bulunan kişi ve kuruluşlar, olayın vuku bulduğu tarihten itibaren bir yılı aştığında,; çatma veya tedbirsizlik nedeniyle çatma olmaksızın can ve malla zarar verilmesinden dolayı meydana gelen alacaklıların iki yılı aştığında zaman aşımı gerçekleşir.
Denizcilik rizikolarına karşı geminin veya yükün denizcilik rizikolarını salimen geçirebilmesinde, para ile ölçülebilir bir menfaati olan kimse, bu menfaati sigorta ettirebilir. Menfaatin sahibi, sigorta ettiren kimse kendi menfaatini, üçüncü bir şahısın menfaatine ise, “başkası adına sigorta” şeklinde de sigorta ettirebilir. Yapılan sigortalar sigorta olunan menfaatin tam değeri üzerinden yapılır. Sigortalının, sigorta mukavelesinden dolayı doğan prim ödeme borçları, mukavelede aksi kararlaştırılmış olmadıkça primlerin poliçenin tesliminde ödenmesi gerekir.
Alpertunga Budak Hukuk & Danışmanlık Bürosu, deniz taşımacılığı taraflarına her türlü danışmanlık ve dava takip hizmeti vermektedir.
Alpertunga Budak
Avukat
Alpertunga Budak Hukuk & Danışmanlık Bürosu