Dış ticaret işlemlerinin esasını, taşınır(menkul) malların ihracat ve ithalatına ilişkin satış sözleşmeleri oluşturmaktadır. Ancak, sözleşme zorunlu değildir. Yargılamada ispat kolaylığı sağlar. Sözleşmelerin şekil serbestisi vardır. Uluslar arası ticaret birtakım özellikler taşır; Satım ve alım konusu malın cinsi, nev’i, kalitesi, malın miktarı ve fiyatı, malın teslim yeri ve zamanı, ödeme yeri ve zamanı, işyeri adres ve iletişim-tebligat,yetkili mahkeme hususları gibi bilgilerin varlığı nedeniyle ihtilafı aza indirgemek ve çıktığında kolay çözmek için yazılı sözleşme ve anlaşmalar tercih edilmelidir.
Uluslar arası ticaret hukuku, yabancılık unsuru taşıdığından, ulusal hukuk yanında uluslar arası hukuk mevzuatına sahiptir.
Türkiye’ de, Devletler Özel Hukukundaki temel Kanun, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’ dur. (MÖHUK)
MÖHUK’ nun 1’ nci maddesi;”Yabancılık unsuru taşıyan özel hukuka ilişkin işlem ve ilişkilerde uygulanacak hukuk, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, yabancı kararların tanınması ve tenfizi bu Kanun’ la düzenlenmiştir.
MÖHUK’ nun 5’ nci maddesi;”Yetkili yabancı hukukun belirli bir olaya uygulanan hükmünün Türk kamu düzenine açıkça aykırı olması halinde, bu hüküm uygulanmaz, gerekli görülen hallerde Türk hukuku uygulanır.”
MÖHUK’nun 24/4’ ncü maddesi:”Tarafların hukuk seçimi yapmamış olmaları halinde sözleşmeden doğan ilişkiye, o sözleşmeyle en sıkı ilişkili olan hukuk uygulanır. Bu hukuk, karakteristik edim borçlusunun, sözleşmenin kuruluşu sırasındaki mutad meskeni hukuku, ticari veya mesleki faaliyetler gereği kurulan sözleşmelerde karakteristik edim borçlusunun işyeri, bulunmadığı takdirde yerleşim yeri hukuku, karakteristik edim borçlusunun birden çok işyeri varsa söz konusu sözleşmeyle en sıkı ilişki içinde bulunan işyeri hukuku olarak kabul edilir.Ancak, halin bütün şartlarına göre sözleşmeyle daha sıkı ilişkili bir hukukun bulunması halinde sözleşme bu hukuka tabi olur.”
MÖHUK’nun 50’ nci maddesi;”Yabancı mahkemelerin hukuk davalarına ilişkin vermiş olduğu kesinleşmiş ilâmların Türkiye’ de icra kabiliyetinin olması için yetkili Türk mahkemesi tarafından tenfiz kararı verilmesi gerekmektedir. Tenfiz kararı verildikten sonra yabancı ilâmlar, Türk mahkemeleri tarafından verilmiş ilâmlar gibi icra olunabilir.”
Birleşmiş Milletler himayesinde Viyana’ da 11 Nisan 1980 tarihli konferans sonucunda kabul edilen “Milletlerarası Mal Satım Sözleşmeleri Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması” Türkiye tarafından da kabul edilen bir uluslar arası sözleşmedir ve milletlerarası mal satımında başvurulacak temel mevzuattır. Bu antlaşmanın Uygulama Alanı ve Genel Hükümlere İlişkin 1’ nci kısmının 1’ nci bölümünde;”Bu antlaşma, işyerleri farklı devletlerde bulunan taraflar arasındaki mal satımı sözleşmelerine, bu devletlerin âkit devletlerden (The Contracting States) olması veya milletlerarası özel hukuk kurallarının âkit bir devlerin hukukuna atıf yapması halinde kullanılır” ifadesiyle antlaşmanın uygulanma alanını belirlemiştir.
Dış ticaret işlemlerinde sözleşme imzalanması şart değildir. Buna satıcı ve alıcı kendi aralarında karar verirler. Anlaşmış olmaları yeterlidir. Milletlerarası Mal Satım Sözleşmeleri Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması’ nın 11’ nci maddesinde;”Satım sözleşmesinin kurulması veya ispatı yazılı şekilde yapılmak zorunda olmadığı gibi başka herhangi bir şekil hükmüne de bağlı değildir. Sözleşme tanık dahil her türlü usulle ispat edilebilir” der.
1 Temmuz 1964 tarihinde Lahey’ de hazırlanan Milletlerarası Mal Satım Sözleşmelerinin Kurulması Hakkında Yeknesak Kanuna İlişkin Antlaşma da (1964 Lahey Kurulma Antlaşması) uluslar arası ticarete ilişkin taraf devletleri ve dolayısıyla uluslar arası ticari işler yürüten tüzel kişileri bağlayan bazı hükümler getiren bir sözleşmedir.
Uluslar arası ticari uyuşmazlıklarda alternatif çözüm yolları: 1. Tahkim, 2. Müzakere, 3. Arabuluculuk (Uzlaştırma), 4.Hakem-Bilirkişilik, 5.Kısa Yargılama ve Kısa Jüri Uygulaması’dır.
Tahkim: En yaygın şekilde başvurulan alternatif çözüm yoludur. Taraflar, sözleşmeye tahkim maddesi eklemek suretiyle, ortaya çıkacak uyuşmazlığı çözme yolu olarak benimseyebilirler ya da ayrı bir tahkim sözleşmesi yapabilirler.
Müzakere: Yasal sonuçları olan, gönüllü kabul edilen bir usul olup, tahkimden farklı olarak çok daha az usul kurallarına sahiptir. Müzakere ile uyuşmazlığı bizzat çözebilirler.
Arabuluculuk(Uzlaştırma): Üçüncü bir kişiden yardım alınarak uyuşmazlığın çözümü hedeflenmektedir. Burada hakem yoktur, uzlaştırıcının bağlayıcı karar verme yetkisi yoktur, yardımcı olma rolü vardır.
Hakem-Bilirkişilik: Hukuki uyuşmazlığa ilişkin olarak sadece spesifik teknik bir konuda bilgi verme rolü vardır. Bu bilgiler tarafları bağlamasa da, açılacak davalarda kesin delil özelliği taşır.
Kısa Yargılama ve Kısa Jüri Uygulaması: Uyuşmazlık çözüm süreci boyunca taraflara yardımcı olması için bir tarafsız danışman seçilmektedir. Jüri uygulaması ABD’ ye özgüdür.
İLGİLİ KURULUŞLAR:
Uluslar arası Ticaret Odası (ICC);Uluslar arası ticari işlerde anlaşmazlıkları, uyuşmazlıkları ve hukuki ihtilafları çözmek amacıyla alım-satım işlerine ilişkin bazı kurallar getirmiş ve bu düzenlemeleri ilk defa 1936 yılında “INCOTERMS” adıyla yürürlüğe koymuştur.
Birleşmiş Milletler Uluslar arası Ticaret Komisyonu(UNCITRAL);Uluslar arası ticaret hukukunu dengelemek için anlaşmalar geliştirerek; normlar, yasal yönetmelik ve kurallar hazırlayarak uluslar arası ticareti kolaylaştırmaktadır. 1966 yılında genel kurul tarafından oluşturulan bu 60 ülkelik yapı dünyanın coğrafi bölgelerinin ve temel ekonomik ve hukuki yapılarının temsilcilerini bir araya getiri. UNCITRAL, yıllardır Birleşmiş Milletler’ in uluslar arası ticaret hukukunda merkez kurumu olarak işlev yapmaktadır. Birleşmiş Milletler’ in Uluslar arası Ticaret Hukuku Bölümü-Hukuk İşler Birimi, UNCITRAL’ın sekreteryası olarak hizmet vermektedir.
Dünya Ticaret Örgütü(WTO); Çok taraflı ticaret sisteminin yasal ve kurumsal organıdır. Hükümetlerin iç ticaret yasalarını ve düzenlemelerini nasıl yapacakları hususunda yasal bir çerçeve ortaya koymaktadır. Toplu görüşmeler ve müzakereler yoluyla ülkeler arasında ticari ilişkilerin geliştirildiği bir platformdur.
Bahsedilen kurumların hazırladıkları örnek sözleşmeler vardır. Bunun yanında büromuzda somut duruma göre çeşitli dillerde sözleşmeler hazırlanmaktadır. Sözleşme hazırlandığında olabilecek ihtilafları öngörerek somut çözüm önerileri getirmelidir.
Alpertunga Budak
Avukat
Alpertunga Budak Hukuk & Danışmanlık Bürosu